Nog steeds droomde iedereen van de goudstaven
SML jaargang 20. № 1999-2
Van mevrouw Nienke Doeksen kregen we inzage in het logboek dat haar man Volkert bijhield tijdens werkzaamheden op en bij de Lutine in de jaren 1934 en 1935 met de schelpenzuiger de Volharding van rederij Doeksen, in samenwerking met de Texel van rederij Dros. De bedoeling was “een ruime kuil om het wrak te zuigen, opdat het wrakstuk niet direct weer zal verzanden”, maar als er tijdens die werkzaamheden interessante zaken boven water zouden komen, was dat natuurlijk ook niet te versmaden. Nog steeds droomde iedereen van de goudstaven.
Het officieel gewaarmerkte logboek is onderverdeeld in haven-journaal en zee-journaal.
Haven-journaal
28 januari 1934.
In de haven van Terschelling onder vollen stoom gereed naar de Lutine te vertrekken. Scheepswerkzaamheden werden verricht.
Daarna volgt vele malen de notitie: Als boven, m.a.w. er gebeurde niet veel.
Over het algemeen is het haven-journaal van weinig belang. Er worden wat werkzaamheden aan het schip verricht, er is suppletie van water, kolen en proviand, het schip werd drooggezet, enz. Maar meestal is het : Geen Lutineweer, want voor zuigen en duiken op het wrak van de Lutine moet het rustig weer zijn met een vlakke zee en dat zijn bij voorbeeld in het jaar ’35 maar 27 dagen!
Zee-journaal
27 januari 1934.
Aan de werf Welgelegen te Harlingen is vóór de centrifugaalpomp een steenenvanger geplaatst welke geleverd is door de firma Conrad te Haarlem. Genoemde steenenvanger moet dienst doen voor kogelvanger om het stukslaan der pomp te voorkomen. De ijzeren broek werd vervangen door een gummi-broek. Vertrokken hedenmorgen 11 u van Harlingen en arriveerden te 1.30 u n.m. in de haven van Terschelling.
14 februari De eerste dag dat ze konden uitvaren naar het Lutineterrein, waar na peilingen per motorvlet enige uren kon worden gezogen. Er was weer meer zand gekomen boven het wrak.
2 maart Ze vertrokken samen met de Texel: Na de omtrek te hebben afgepeild, is gebleken, dat het terrein dieper is geworden en we nu gedurende het ebgetij boven het wrak kunnen blijven liggen. Na een uur te hebben gezogen, moesten we wegens de deining stoppen, het kwam te zwaar op onze zuiginstallatie aan.
14 april Vonden vandaag de eerste kenteekenen van de Lutine: koperen spijkers, stukken hout en eenige roestklompen.
22 april wordt voor het eerst de bemanning genoemd: V. Doeksen, Tj. Zeijlemaker, E. Lettinga (duiker), G. Gorter, R. de Jong, J. Tot en H. Klijn. Deze laatste bleek bij navraag de nu 96-jarige Hessel Klijn van West te zijn, die destijds diverse malen mee was geweest. Volgens hem was er niet veel te doen aan boord. Ze zaten vaak te vissen, zodat er regelmatig gebakken visjes gegeten werden.
Toch kwamen er ook nog andere zaken boven water: De kogelvanger werd opengemaakt, waarin 30 kogels en een dikke koperen bout lagen, tevens nog wat kleine spijkertjes.
27 april. Een stuk roest met een muntstuk. Hier wordt voor het eerst duiker Jelke Bijlsma, een Harlinger, genoemd.
9 mei. Begonnen hedenmorgen 5 u te zuigen over de eb. Zagen aan beide kanten der roestklomp diepe kuilen, zoodat het zand vanaf de roestklomp in de kuilen kan loopen. Te 8.30 v.m. werd het zuigen gestopt en werd de Texel nu boven de roestklomp gehaald. Duiker Sperling daalde af, langs de puls. Hij rapporteerde dat er nog eenig zand op de roestklomp lag. De kogels heeft hij even kunnen zien, de inhouten en wrakstukken staken ongeveer een halve meter boven het zand uit. Ook duiker Bijlsma daalde af en constateerde hetzelfde als duiker Sperling. Aan een zijde van de roestklomp moest nog wat worden weggezogen. Te 11.15 v.m. begonnen we over de vloed te zuigen tot 4u n.m. Bovengebracht werden: stukken wrakhout, 14 grote kogels, bladkoper, zware koperen spijkers, een oude bijl en diverse kleine spijkertjes. Tevens vonden we op de zeef een zwaar bronzen muntstuk van het jaar 1793, de grootte van een rijksdaalder, doch ongeveer twee maal zoo dik.
Vonden hedenavond 8 u op de zeef een gouden muntstuk (iets grooter dan een gouden tientje), 12 groote kogels, bladkoper, wrakhout en spijkers. Het gouden muntstuk lag juist op de kogelklomp.
Deze gouden munt is in bezit van Nienke Doeksen, die hem op de dag van haar huwelijk in 1950 aan een gouden ketting van Volkert kreeg. Die dag heeft ze hem ook gedragen bij haar trouwjurk. Het is een Engelse munt met aan de ene kant de beeltenis van de Engelse koning en het opschrift: Georgius III dei gratia en aan de andere kant een wapen, een opschrift met allerlei afkortingen en de woorden rex en et en het jaartal 1790.
12 mei vonden ze voor de mond van de zuigbuis huidplanken van de Lutine beslagen met bladkoper.
1 juni Begonnen te 1 u v.m. over de eb te zuigen, en werkten tot 6 u30 m v.m.. In de kogelvanger lagen 15 groote kogels, voor de buis waren gezogen zware stukken wrakhout; een houten blok van de tuigage der Lutine. Schijf en buis waren gemerkt met een hanenpoot. Op de zeef vonden we stukken bladkooper, groote koperen spijkers en stukken roest. Zogen rond de kogelklomp het zand weg tot aan de kleibodem. Het schip werd nu 10 m vooruit getrokken in Oostelijke richting; op deze plaats nu d.i. 10 meter Oost van de roestklomp vonden we twee stukken koper (bewerkt), waarschijnlijk afkomstig van een kanon. Deze stukjes koper zaten in een stuk roest, hetwelk de vorm had van de vuurmond van een kanon, het was n.l. uitgehold. In de stukjes koper staan merken en het jaartal 1796. Voor de zuigbuis hadden we eenige stukken wrakhout. In de kogelvanger lagen diverse kogels, een stuk lood en diverse kleine kogeltjes. Te 5 u n.m. werd besloten een duikeronderzoek in te stellen. Duiker Bijlsma daalde af en constateerde het volgende: Er staken diverse balken boven de grond uit, doch ze konden nog moeilijk aan een draad bevestigd worden, zoodat werd besloten het zand zooveel mogelijk weg te zuigen. Ankerden te 7u30 n.m. in de nabijheid van de Lutine.
9 juni Begonnen te 4u30m v.m. over de vloed te zuigen tot 7u30m v.m. Resultaten: wrakhout, spijkers, eenige kogels en bladkoper. Zogen daarna vanaf 8u30m tot 10u30m v.m.. Duiker Sperling daalde nu af om een onderzoek in te stellen. Hij rapporteerde dat het wrak bloot ligt, aan beide zijden van het wrak bevonden zich diepe kuilen, zoodat de duiker tegen het wrak op keek, de duiker spreekt over de vorm van het achterschip. Hedenmorgen werden de heeren Binnendijk (Lloydsagent) en H. Gongrijp (subagent) aan boord gebracht. Zij hebben de werkzaamheden de geheele dag gevolgd en waren zeer enthousiast over de manier van werken.
10 juni Volgens de duikers is het absoluut onmogelijk de toren van Beckers over dit wrakstuk te plaatsen. Het wrakhout zal eerst moeten worden opgeruimd.
19, 27 en 29 juni wordt gerapporteerd dat de duikers problemen krijgen: het pak van duiker Bijlsma werd lek gestoken door een spijker en hij moest ijlings aan dek worden getrokken. Duiker E. Lettinga liep enige malen in het wrak vast en kon zich met moeite bevrijden. Bijlsma viel van het wrak in de daarnaast gezogen kuil, z’n slangen raakten bekneld, doch deze konden nog juist intijds worden geklaard. Duiker Sperling seinde dringend naar boven te willen. De stropketting was namelijk tegen zijn kijkglas aangeslagen en dit was gebarsten.
13 juli Sperling daalde nu weer af. Eerst werden eenige hijschen balken aangeslagen, daarna vijf ballastbroodjes en toen een kanon van ruim 1 ton gewicht. Dit werd gevonden aan s.b. achterschip. Het kanon bleek nog geladen te zijn. Per zoeklicht werd aan de Brandaris geseind, dat een kanon was opgehaald.
14 juli Begonnen hedenmorgen 6 u met de Texel te pulsen, daar de plaats, waar we tot heden hebben gewerkt, nu zo goed als opgeruimd is; de bedoeling is nu een ander gedeelte van het wrak te zoeken en af te pulsen.
16 juli Tijdens het zuigen vonden we op de zeef twee zilveren munten, waarvan de een versleten, de ander bleek nog gaaf te zijn.
17 juli We besloten nu de grijper er overheen te laten zakken. Toen de grijper werd opgetrokken bleek hij goed gewerkt te hebben: tussen de tanden hing een plaat van de oude toren van Beckers en een balk. Tijdens het neervieren van de grijper is de duiker steeds beneden; hij commandeert telefonisch waar hij de grijper wenscht te plaatsen. De heeren Dros waren vandaag aan boord.
1 augustus Vertrokken hedenmorgen 6u30 naar het Lutineterrein. Aan boord van de Texel bevond zich de heer Kikkert, teneinde het Lutineterrein nog eens nauwkeurig af te pulsen en alle steken in de kaart te plaatsen.
8 augustus Vertrokken hedenmorgen 11u30 naar het Lutineterrein. De geheele equipage is down, maar de werkzaamheden met de zuigers moeten worden gestaakt. De kuil van 8 vadem diepte met een middellijn van circa 100 meter moet gedeeltelijk worden volgespoten, teneinde de toren van Beckers te kunnen plaatsen. Met de zuigers alleen hebben we bereikt wat we ons hadden voorgesteld n.l.: het onderzoeken en opruimen van het wrakstuk met roestklomp hetwelk zich circa 12 m onder het zand bevond. Op enkele ballastbroodjes na en eenige stukjes hout hebben we dat terrein opgeruimd in betrekkelijk weinig werkdagen. Op deze plaats werd de schat echter niet aangetroffen. Vandaag is besloten de toren zoo spoedig mogelijk te plaatsen. Volgens Beckers moet de gezogen kuil gedeeltelijk worden volgespoten.
Einde van het zuigen op de Lutine.
28 aug Vertrokken met Beckers naar de Lutine. Er stond te veel deining om te kunnen pulsen.
29 aug Vertrokken hedenmorgen met de heer Kikkert naar het Lutineterrein. De bedoeling is het terrein nog eens af te pulsen en in kaart te brengen.
1 september De Lutinetoren werd door de Volharding en de Bornrif naar buiten gesleept. De Texel is naar het Lutineterrein gestoomd, teneinde zoonodig de toren daar van ons over te nemen. Waar de toren ongeveer twee meter onder water hangt, sleept dit gevaarte zeer zwaar. Arriveerden te 4u n.m. op het Lutineterrein. Ankers werden uitgebracht en de toren werd boven het gewenschte punt gehieuwd. De lucht werd nu langzaam afgevoerd en de toren ging zakken. Toen ze eenige meters was gezakt, had de ebstroom geen invloed meer. Toen ze dieper zakte bleek de onderstroom (tegenstroom) sterker te zijn dan de bovenstroom, de toren liep tegen de stroom op. Het luchtventiel werd nu geheel opengezet, langzaam zakte de toren; de bok had zoo goed als niets te dragen. Schitterend werkt deze methode met lucht. 7u50m n.m. stond de toren op de gewenschte plaats. De toren werd geplaatst op 7 vdm water en stond nagenoeg recht.
5 sept. Vertrokken hedenmorgen 6u met de bok en bak naar het Lutineterrein. De bedoeling is vandaag het verlengstuk (cylindrisch gedeelte) op de toren te plaatsen. De bok werd boven de toren getrokken en het cylindrisch gedeelte op de toren gevierd en vastgeschroefd. De takels werden nu losgemaakt en stoomden met de bok naar de haven terug. De pompinstallatie met motor werden opgetrokken in het cylindrisch gedeelte, teneinde te voorkomen, dat de motor nat zal worden.
13 november Besloten de werkzaamheden aan de Lutine dit jaar te beëindigen.
Einde Lutine werkzaamheden november 13 1934.
Werkzaamheden aan de Lutine gedurende 1935
6 mei 1935 Door de Texel werd ten N.O. van de toren een stuk wrak aangepulsd. Besloten werd dit wrakstuk bloot te zuigen. Waar de Texel niet van een kogelvanger is voorzien, werd besloten de Volharding klaar te maken. Bij deze werkzaamheden waren tegenwoordig: G. Gorter, J. Kuiper, Kl. Tot, de Klerk, R. de Beer, V. Groendijk, E. Lettinga, J. de Beer, machinist H. Bloem.
4 juni Besloten hedenavond uit te varen, teneinde vannacht bij de toren te zuigen. Equipage Texel: Kl. Wortel, J. Timme, Bergsma, Luut, de Hek, R. de Beer; Volharding: V. Doeksen, E. Lettinga, J. Tot, Bijlsma, V. Groendijk, G. Gorter.
5 juni Te 2u30 v.m. besloten we wegens het zware weer naar dieper water te stoomen; donder en weerlicht waren niet van de lucht. Het was te gevaarlijk voor het schip om bij nacht bij de toren te gaan zuigen. De motorboot Vlieland arriveerde te 8u v.m. met de heeren Beckers, Heesterman, Frits, J. Kraay en Zeyda. We stoomden met de Texel naar de toren en ankerden in de nabijheid van de toren. Op de toren zou worden gedoken, waar de werkzaamheden om 9u begonnen.
Hier eindigt plotseling het scheepsdagboek. Het boek was bijna vol, maar de reden van het niet meer uitbrengen van verslag was de dood van duiker J. de Beer, die op 6 juni verdronk in de toren van Beckers. Weer eiste de Lutine een mensenleven. Een triest einde van dit verslag.