Het verdwenen dorp
door Jan van Dieren. Uit SML jaargang 36 № 2. 2015
Het verdwenen gehucht Schitterum heeft ten zuiden van de Hoofdweg gelegen, vanaf de pizzeria op Halfweg een lage terp, tot en met een paar honderd meter oostelijker. Deze stukken genoemd Tuin of Akkers op Schitterum totaal 5,7 ha. Over Schitterum is al eerder geschreven zonder dat er enig onderzoek naar gedaan is. Er is onder andere geschreven dat Schitterum door zandverstuiving grotendeels van zijn bestaansmogelijkheden werd beroofd (*de Convexe Kustboog blz. 729). Deze bewering is grote onzin, zelfs ten noorden van Schitterum lagen hectares land die als bouw- en weiland gebruikt werden. En wat waren de bestaansmogelijkheden op Schitterum, daar weten we niets van. Er zijn allemaal aanwijzingen dat in de dorpen en gehuchten op Oost-Terschelling vooral zeelieden woonden met een kleine boerderij voor de eigen voedselvoorziening. Na 1780 zijn er tientallen jaren geweest dat de zeevaart door oorlogen en de Franse overheersing heel moeilijk werd. In die periode is men vermoedelijk intensiever gaan boeren.
Een ongedateerde lijst met dorpen op Terschelling, vermoedelijk uit het einde van de jaren 1500, vermeldt voor Schitterum drie huizen. In de registers van de koopakten beginnende 1628 zijn de volgende gegevens te vinden.
Duur huis
In 1631 kocht Douwe Annesz op Schitterum de helft van een huis met de gerechtigheid van Tuin, de Bosch, de Tille en Bargegras. Bezwaard met het onderhoud van een stuk dijk in de Lange Dijk van acht voet, met een roed dijk beoosten het Schitterumer Wagenpad. Met twintig voet Dam tussen Schitterum en Hee.
Gekocht van zijn broeder Jacob Annesz voor 337 gulden 10 stuivers. Het huis van Douwe en Jacob zal hun ouderlijk huis geweest zijn, het moet een groot en best huis zijn geweest, met een groot erf. Het was in die periode een zeer duur huis.
Douwe Annesz kocht in 1631 nog een stuk land in de Aijdelen, met de gerechtigheid van sloten, de Fins Gracht ten zuiden, Luijtge Cornelsz Bargegras ten noorden. Niet bezwaard met het onderhoud van dijk en dam, gekocht voor 80 gulden. Zijn weduwe Barber Jellis, vermoedelijk Douwe Annesz zijn tweede vrouw, kocht in 1645 een stuk land ten oosten van Schitterumer Melkwal en een stukje in de Noord Miede. In 1647 kocht zij nog Moersmiede bij Schitterum, een akker op de Torp en de Tuin. Gekocht van de kinderen van Douwe Annesz voor 250 gulden, te betalen in termijnen.
De erven van Barber Jellis verkochten in 1701 onder andere Moersmiede, Suer Miede voor 13 gulden, een stuk Weesige Adelen voor 20 gulden, de Bos 16 gulden, akker op Schitterum en een akker benoorden het pad voor 10 gulden en in 1705 een stukje Lijtse Miede voor 40 gulden. Het stuk Tuin op Schitterum wat in 1767 door de erven van Barber Jellis werd verkocht, daar zal het huis van Douwe Annesz en Barber Jellis gestaan hebben.
In 1767 kocht Wijbrand Gerridsz als Opziender der Mennogezinde Gemeente genaamd Jan Jacobsz Volk, woonachtig tot Westerschelling, voor gemelde Armen een stuk land genaamd de Schitterumer Tuin groot volgens het meetboek 293 roeden ¾ voet. Belend met Klaas Hendriksz ten oosten en Sipke Pietersz ten westen. Gekocht van de gezamenlijke erfgenamen van Barber Jellis voor 282 gulden. Bij het kadaster in 1830 is dit perceel sectie A no. 480.
Goedkoop huis
Jacob Annesz van Schitterum ruilde in 1629 een stuk Steeland bij Hee voor een stuk land in de Caffer. Zijn weduwe Martjen Cornelis verkocht in 1639 het stuk in de Caffer en een akker ten westen van Anna Fops huis voor 107 gulden. In 1644 verkocht Martje Cornelis aan drossaard Berck voor 380 gulden, een akker op Schitterum bij Martje Corneis haar huis, met een Tuin op Hee, een stuk Almer Heen
In 1645 kocht Dirck Dircksz een huis op Schitterum, bezwaard met een dam van acht voet op Horp. Verder zal de koper geleverd worden het heert ijzer voor de heert, voor elke bedstede een bedsplank, het bort in de heert en de schuttelbanken. Gekocht van de erfgenamen van Jacob Annesz voor 175 gulden, te betalen in termijnen. Ook in 1645 verkochten de erven voor 88 gulden een stuk land in de Almer Heen.
Dirck Dircks was landsbode van het Ooster Quartier en kocht nog een paar stukjes land.
Na 1647 zijn er geen vermeldingen meer dat Schittrum bewoond werd.
Voor hun deur
In 1628 werd voor 35 gulden verkocht door Isbrant Gerrits een stukje land op Schitterum voor Hessel Gerrits deur, strekkende oost west, een voetpad ten noorden. In 1629 werd een akker voor Hessel Gerritsz oud huis verkocht.
In 1641 werden drie akkers op Schitterum verkocht voor Anna Fops deur.
Tussen de voorgaande huizen en de volgende huissteden was nog geen aansluiting te vinden
Huisstee en huisplaats
In 1677 kocht Lieuwe Fekkesz op Hee een huisstede liggende op Schitterum met een akker aan de noordzijde, met een bosje, een stuk in de Noord Miede groot twaalf gangh. Belend met Gerrit Bloem ten westen, Martje Cornelis ten oosten, idem twee stukjes land in de Suijder Miede. Bezwaard met een Dam van veertig voet bij Midtlants, een dijk van zestig voet nevens Willem Mewisz Ven en een dijk van 18 ½ voet. Gekocht van de erfgenamen van Albert Claes voor 80 gulden
In 1688 kocht Rintje Pieters Wever een huisstee liggend tussen Schitterum en Hee, bezwaard met 9½ voet dijk in Moddergat, 18½ voet nevens Pake Ven bij Schitterumer Oelen, 22 voet dam op Midtlanser Dam belend met de koper ten noorden. De grote Noord Miede bezwaard met 14½ voet dijk bij het opgaan van de Schitterumer Oelen en acht voet in de Elf Roed Dijk. Gekocht van de Diaconie van het Westeinde voor 28 gulden.
In 1685 kocht Claes Fekkesz onder andere Douwe Dircksz Letten twee Riedige Mietjes beoosten de Melkwal, Folkert Jounsz Ven, een lapke in de Aijdelen en een huisplaats op Schitterum. Bezwaard met verschillende dijken. Gekocht van Pieter Lieckeles en Antje Douwes voor 570 gulden. De koper en de verkoper waren wagenaars en koehouders woonachtig op het West Eijnde.
Verkocht land op Schitterum
Van de verschillende verkopingen van land op Schitterum, een viertal vermeldingen.
In 1672 kocht Alof Cornelisz op Stattum een stuk Tuinland leggende op Schitterum, belend met Scheeps Tiaetske ten noorden en de erven van Loots ten zuiden. Bezwaard met 19 ½ voet dijk nevens Willem Mewisz Ven, belend met Albert Claesz ten westen Jan Jans Kleijn ten oosten met nog achttien voet dijk op het Hoog van Schitterum. Gekocht voor 99 gulden van Siebe Gossesz Kuijper, te betalen in termijnen.
Alof Cornelisz verkocht zijn huis op Stattum en vertrok naar Vriesland. Het stuk Tuin op Schitterum gekocht in 1672 verkocht hij vijf jaar later met een stuk in de Noord Miede aan Rimck Jansz Pake op het Westeijnde.
In 1683 kocht Jacob Gerkesz woonachtig op het Westeijnde twee stukken land leggende aan malkander op Schitterum. Belend met Gerrit Rotgans ten oosten en westen. bezwaard met een dijk van elf voet neven Willem Mewisz Ven en acht voet nevens het Oud Wagenad. Gekocht voor 200 gulden van de lasthebbers van Cornelis Sijms gewezen duinmeier
Uit het Kadaster van 1830 het volgende overgenomen met de landnamen van 1860 uit de kadastrale legger van het Waterschap de Terschellinger Polder. Met de klassering voor de grondbelasting.
Aan de noordkant van de weg Westertuin, Joekeland, Oostertuin, Noordakkers en Weerdakkers zo ongeveer drie ha middelmatig bouw- en weiland.
Volgens de gegevens van de herziening van de grondbelasting werd het bouwland in 1830 drie of vier jaar bebouwd en daarna drie of vier jaar als hooi- of weiland gebruikt. Zie S.m.l. 1999 blz. 202.
