Terschelling in de Beeldende Kunst
door Frans Schot. SML jaargang 39 № 3. 2018
Artistieke Rotganzen
In 1879 reageerde Hendrik Rotgans, geboren op West in 1851, op de vacature voor de functie van hoofdonderwijzer op de openbare school in Hoorn. Na een korte sollicitatie procedure mocht meester Rotgans beginnen met onderwijzen tegen een jaarwedde van 700 guldens. Het schooltje bestond uit slechts één lokaal met tweepersoons schoolbanken voorzien reeds van moderne inktpotjes.
De leien met griffels zouden echter waarschijnlijk wegens zuinigheid nog lang in gebruik blijven. Hendrik trouwde in datzelfde jaar 1879 met het Schylinger famke Hester Jacoba Eschauzier. Zij was de kleindochter van Pierre Eschauzier, burgemeester van Terschelling van 1808 tot 1837. Ja, die van de Pjellewie.
Hester werd eveneens aangesteld op het schooltje voor het vak nuttige handwerken, dat al in 1878 als verplicht vak voor meisjes aan het rooster werd toegevoegd, tegen een jaarwedde van 100 guldens.
`t Behouden Huys.
Hendrik en Hester kregen drie kinderen: Jan in 1881, Albert Carel August in 1884 en Hendrik Jacobus in 1887. Laatstgenoemde koos het ruime sop als machinist op de grote handelsvaart. Jan en Albert stapten op de postboot naar de vaste wal om een artistieke carrière op te bouwen. Allebei genoten zij van een aanzienlijk succes in deze sector.
Jan vertrok op jonge leeftijd naar Amsterdam, waar hij na de Rijksnormaalschool de Rijksschool voor Kunstnijverheid en daarnaast nog de avondcursus van de Rijksacademie volgde. Het ontwerpen van reclame-uitingen was op dat moment nog geen echt specialisme. Er bestond echter wel grote behoefte aan
In 1902 vestigde hij zich in Amsterdam als illustrator. Zijn grafische talenten werden weldra ontdekt en deden de opdrachten spoedig binnen stromen. Hij zag bovendien in, dat een reclamecampagne uit meer onderdelen moest bestaan. Zijn inbreng ging verder dan louter visuele ontwerpen. Hij legde zich ook met succes toe op het verzinnen van bijbehorende slagzinnen. Onder zijn opdrachtgevers bevonden zich grote ondernemingen en bedrijven met bekende namen. Zo ontwierp hij reclamecampagnes voor Karel 1 sigaren (Er is maar één Karel 1), Philips gloeilampen, Verkade, Kwatta chocolade, Vredestein en Dunlop auto- en fietsbanden, Fongers rijwielen en voor het beroemde Nederlandse automerk Spijker maakte hij in 1905 één van zijn bekendste affiches.
Vanaf 1904 maakte hij karikaturen en spotprenten van bekende Nederlanders voor tijdschriften, waaronder de Nederlandse Spectator en de Groene Amsterdammer. Door meer concurrentie in de reclame ging hij zich ook toeleggen op illustratiewerk en werd hij medewerker van het Algemeen Handelsblad en tekende hij portretten bij interviews. Ook illustreerde Jan Rotgans enkele kinderboeken. Een aantal malen won hij de eerste prijs in een prijsvraag voor reclame.
Drie bekende affiches uit de enorme collectie van in Nederland bekende reclame- en illustratiewerken van Jan Rotgans, Art-index Noord Holland.
Deze Aaster mogen we gerust beschouwen als de eerste reclamekunstenaar van Nederland. Nota bene, nog zonder digitale hulpmiddelen! In 1976 verschijnt er een paginagroot artikel in het Friesch Dagblad over de graficus door Peter Karstkarel met als koptekst:
Jan Rotgans – Van het geïsoleerde eiland Terschelling in wijde reclamewereld.
Albert Rotgans tekende voor een artistieke loopbaan in de architectuur.
Hij volgde de opleiding bouwkunde op de Kunstnijverheid Teekenschool Quellinus in Amsterdam. In 1900 ontving hij de afstudeerprijs. Albert heeft bij verschillende architecten- bureaus gewerkt en ook de gemeente Amsterdam heeft op de afdeling bouw- en woning- toezicht dankbaar gebruikt gemaakt van zijn artistieke gave. Vanaf 1927 werkte hij voor architectenbureau Wijdeveld aan de bouw van het Nederlandse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1935 te Brussel.
In de huidige tijd vertrekken veel eilander schoolkinderen al op jonge leeftijd naar de wal om te studeren. Daarbij blijft heimwee voor veel kinderen een emotionele rol spelen, maar snelboot Koegelwieck geeft bijna dagelijks en ook op de vrijdag voor het weekend heel veel gemoedsrust en opluchting als de Brandaris weer in zicht komt en wat speelt het mobieltje tegenwoordig een belangrijke rol in het dagelijks contact met het thuisfront.
De jongens Rotgans hadden het heel wat moeilijker in die dagen. In het bijzonder zoon Jan, die reeds op elfjarige leeftijd, wegens zijn buitengewoon tekentalent het ouderlijk nest verliet. De broertjes namen voor veel langere tijd afscheid van huis en haard en van hun paradijselijke speeltuin: de duinen, het strand, de polder, de boerderijen in de omgeving van het toen nog zo rustige dorp Hoorn. Het enige contact met thuis ging via de post. Postloper Bote Jouwersma zal ongetwijfeld heel wat brieven bij ta en mem Rotgans bezorgd hebben. Jan en Albert keken vanzelfsprekend reikhalzend uit naar de vakanties en zeeman Hendrik naar z’n verlof. Ze wisten niet hoe snel ze met de toenmalige veerdienst NV. Terschellinger Stoomboot Maatschappij weer voet op hun geboorte-eiland konden zetten. De TSM werd in 1923 overgenomen van de Alkmaar Packet door de Rederij Doeksen. In hun plunjezakken zullen teken- en schilderattributen niet ontbroken hebben.
Albert kreeg naast het tekenen van eilander taferelen ook opdrachten van bemiddelde eilanders om woonhuizen te ontwerpen. Om het nieuwe woonhuis goed in beeld te brengen, schilderde hij voor de opdrachtgever ook een driedimensionale afbeelding in kleur van het bouwproject.
De uitdrukking Het zit em in het bloed wordt tegenwoordig vaak vervangen door Het zit in de genen. Veel leden van het geslacht Rotgans zijn begiftigd met kunstenaars genen.
Henk Rotgans (1910-1989), de zoon van Jan Rotgans, werd na een academische opleiding in de kunst ook aquarellist en tekenaar. Hij kreeg de opdracht een serie tekeningen te maken met als onderwerp de inpoldering van de Zuiderzee. Neemt u eens een kijkje op de website: emmeloord.info en verbaas u over de kwaliteit en de kwantiteit van deze collectie.
In Amsterdam vindt u het atelier van Monica Rotgans (1951). Zij studeerde met lof af aan de Rijksacademie te Amsterdam. Monica is een kleindochter van architect Albert Rotgans. Zij bezocht in 2010 ’t Behouden Huys en heeft het museum een aantal kunstwerken geschonken. Ook haar website is een bezoek meer dan waard. Sommige van haar Australische landschappen vind ik zelfs de sfeer ademen van Terschellinger duinlandschappen.
Jan Rotgans overleed op 88 jarige leeftijd te Den Haag in 1969. Albert Carel August overleed in Amsterdam in 1939, 54 jaar oud.
Informatie:
- Archief en kunstdepot `t Behouden Huys
- Monica Rotgans, Amsterdam
- Deodatus, S.m.l. 1984
- Tresoar Leeuwarden – Friesch Dagblad 1976, Peter Karstkarel,
- Website Artindex Noord Holland
- Website Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900
- Kees Stada – Terschellinger Stambomen