Kwelderpatronen
Fragment uit de Kroniek “18 door Jan Heuff. SML jaargang 39 № 3. 2018
Op 25 juli maakt Jan Heuff vanaf Ameland een fotovlucht over de Wadden. Hij ziet hoe de oostpunt van het eiland weer is veranderd en hoe door de droogte oude kwelderpatronen zichtbaar zijn geworden. Onder Halfweg, grenzend aan het bedrijventerrein, is dat heel mooi te zien. Maar het meest bijzondere is wel de halve cirkel onder Oosterend.
Op zijn vraag om uitleg aan sociaal geograaf en Lutineprijswinnaar Meindert Schroor uit Leeuwarden mailt hij het volgende antwoord:
De parallelle lijnen markeren de in 1817-1818 aangelegde Kadijk die ten noorden van Hee op de duinen aansloot en vervolgens via Horp en Kinnum (!) naar het oosten liep en over de grens van de hoge gronden ten zuiden van Formerum, Lies en Hoorn hier bij Oosterend weer aan het Wad kwam. Hij werd bekostigd door het rijk dat het verder ‘verpofte’ om de Zuiderdijkagie te herstellen en in deze goedkopere oplossing meeging. Tijdens de februarivloed van 1825 brak ook deze dijk niettemin op een aantal plaatsen door, onder andere bij Oosterend. Dat zal die rare ronde structuur zijn, alsof er een ufo is geland. De gaten zullen dan de plekken zijn waar de grond is uitgespit om het wiel dicht te gooien of af te dammen. Die kadijk staat overigens ook op de oudste kadasterkaart.
Kasteel of wiel?
door Gea van Essen.
Hessel van der Kooi (terschelling.tv) heeft met zijn drone opnames gemaakt van bijzondere contouren in de polder bij Oosterend. De grote vraag is of hier sprake is van een middeleeuwse burcht of kasteel? Dat zou na de Popmastins, de Worf en het kasteel van de heren van Amersberg het vierde kasteeltje op Terschelling zijn. Of is hier iets anders aan de hand?
Het landschap gaf door de extreme droogte in deze zomer op tal van plaatsen in Europa geheimen prijs van lang vervlogen tijden. Het toonde een Romeinse villa in Engeland, loopgraven in België, oude sloten van voor de ruilverkaveling overal in Nederland. Normaal gesproken niks van te zien, want de sloten zijn gedicht en het land vlak getrokken. Maar met de extreme droogte blijkt het land een verrassing in petto te hebben: op de plaatsen van die voormalige gebouwen, loopgraven en sloten blijkt de grond een andere samenstelling te hebben dan het land ernaast. Deze grond heeft een andere vochthuishouding waardoor het langer vocht vast houdt of juist niet. En dan zie je met extreme droogte ineens de contouren van oude bebouwing of sloten, want daar is de begroeiing nog groen, of juist al niet meer.
Dit nieuws was voor Hessel reden om zijn drone in de Terschellinger polder op te laten, want wie weet was er nog iets te zien van de verdwenen dorpen en boerderijen. Misschien kon hij de locatie van het kasteel van de heren van Amersberg terugvinden. De sloten, slenken en bomkraters in de polder waren overal goed herkenbaar, maar van de dorpen en het kasteel helaas niks.
Helemaal bij Oosterend aangekomen, wist hij direct dat hij iets bijzonders gevonden had. Aan de dijk zag hij in een halve cirkelvorm grote groene blokken met een streep eromheen en hij wist dat hij iets bijzonders had. De twee parallelle lijnen zijn te herleiden tot de voormalige Kaaidijk, maar die cirkelvorm….? Hij plaatste op Facebook een foto met een oproep: Wie het weet mag het zeggen!
De oproep heeft geresulteerd in een storm van opwinding bij archeologen en andere deskundigen en liefhebbers. Zijn het de contouren van een vierde kasteel op Terschelling zoals het mottekasteel van Kuinre of is het een resultaat van de dijkwerkzaamheden eind jaren zestig van de vorige eeuw waarbij het Westerwiel is dichtgemaakt? De locatie is namelijk precies de plaats van het voormalige Westerwiel. Oude luchtfoto’s zouden moeten uitwijzen of het Westerwiel ook al blokvormen had of niet. De R.A.F.-foto’s uit 1942 zijn niet scherp genoeg om dat te kunnen zien. Andere foto’s zijn vooralsnog niet gevonden.
De suggestie dat de contouren voortkomen uit de werkzaamheden om het wiel te dichten kan geen stand houden. De vormen zijn te netjes en mathematisch om het resultaat te zijn van het dicht shovelen van een wiel. Maar hoe kan er een wiel ontstaan precies op de plek van een burcht?
De contouren die Hessel in de polder van Oosterend gevonden lijken op die van de burcht bij Kuinre, in de Noordoostpolder. Deze burcht uit de 12de eeuw bestond uit een bakstenen ringmuur van circa dertig meter doorsnee met spaarbogen, die gefundeerd waren op stiepen van hout. Deze fundering bestaat uit naast elkaar geplaatste palen in blokken van circa 4 x 5 meter. Met stenen bogen is hierop de stenen muur gebouwd. De plattegrond van de Kuinderburcht ziet er dus hetzelfde uit als de contouren in de Terschellinger polder en zelfs de afmetingen komen overeen.
Maar hij ligt vlak bij de Popmastins. Twee kastelen vlak bij elkaar lijkt niet logisch. Maar ook in Kuinre is sprake van twee burchten vlak bij elkaar. De eerste Kuinderburcht is in de 12de eeuw dicht bij het water gebouwd. Door stormen en overstromingen is hij rond 1375 onderspoeld en verlaten. Verder landinwaarts is toen op een veiliger plek een nieuwe burcht gebouwd, de tweede Kuinderburcht. De parallel is makkelijk te trekken. Misschien iets te makkelijk. We hebben immers geen historische bronnen die het bestaan van een eerdere Oosterender burcht kunnen verklaren of bevestigen.
Tot nu toe zijn er meer vragen dan antwoorden. Het onderzoek naar de oorsprong van de contouren die Hessel gevonden heeft, zijn nog in volle gang. Er is een zoektocht naar oude luchtfoto’s en historische bronnen. En ook grondonderzoek ter plaatse zal nog ter hand genomen moeten worden.
Het laatste is hier nog niet over gezegd.