Schylge myn Lântse

Terschelling in de Beeldende Kunst

door Frans Schot. SML № 1. 2015

Een aanzienlijk aantal inwoners en bezoekers van Terschelling met oog voor de schoonheid van het eiland hebben de artistieke behoefte om al het moois in beelden vast te leggen. Museum `t Behouden Huys heeft als één van haar taken het beheer van een grote collectie van deze kunstuitingen in de vorm van schilderijen en foto`s.

Douwe Klijn laat al geruime tijd een aantal bijzondere foto`s de revue passeren op facebook onder de rubriek Terschelling in vroeger tijden. De foto`s komen uit de albums van de familie Van Holk. Deze worden digitaal opgeslagen en krijgen evenals de collecties van Jan en Hendrik Duijf, Cor Swart en Jelle Cupido een vaste plek in ons museum, het ’geheugen‘ van Terschelling.

Een tijdje geleden kreeg het museum als schenking een sfeervol olieverfschilderijtje van een landschap met het zicht op Midsland en het signatuur P. Piersma. Een duik in de kunstlexicon het register van Nederlandse kunstenaars, uit de museumbibliotheek, leverde ons informatie over de kunstenaar P. Piersma.

Tijdens een vergadering van de commissie Muziek om Oost ten huize van Marianne Nijholt viel het oog van Marijke Nieuwenhuis, één van de commissieleden, op de bijzondere schilderijencollectie van Marianne, waaronder een aantal kunstwerken van de kerk van Hoorn van onder andere Jan Deodatus. Marijke vertelde me dat zij en Marianne die avond het initiatief namen een expositie in te richten in de kerk van Hoorn met als onderwerp deze bijzondere eeuwenoude kerk. Het werd een uitgebreide expositie van kunst, volkskunst, foto’s en allerhande voorwerpen waar de kerk op afgebeeld staat. Het museum `t Behouden Huys is een belangrijk instituut voor informatie en een bron voor bruiklenen ten behoeve van een dergelijke initiatief. De organisatie kreeg verschillende kunstwerken en foto`s van de kerk uit de collectie van het museum in bruikleen, waaronder een recent door het museum aangekocht schilderijtje van Pieter Piersma. Marianne Nijholt heeft onderzoek gedaan naar de herkomst van het werk van de kunstenaar. 

Via het scheepvaartmuseum in Sneek is zij in contact gekomen met de dochter van de schilder, Jikkie Cats-Piersma. De familie Piersma heeft de tentoonstelling in Hoorn bezocht en zij waren enthousiast over de belangstelling voor het werk van hun vader. Van Marianne ontving ik informatie over de kunstenaar en het email adres van zijn dochter. Ik had reeds telefonisch contact gehad met Pier Piersma de zoon van de kunstschilder, hij beheert een jachtwerf in Heeg. Je moet bij m`n zuster wezen, die kan je alles vertellen over onze heit. Dat was een kort maar krachtig doch uitstekend advies.

Wat een mooi bericht kreeg ik weer van mijn vader, Pieter Piersma, mailde Jikkie Cats als antwoord op mijn berichtje met foto`s van schilderijen van haar vader. 

In haar mail laat zij ons de volgende korte geschiedenis lezen over hoe haar heit in de Tweede Wereld Oorlog op Terschelling beland is: 

Mijn vader, afkomstig uit Leeuwarden (1916), moest zich in 1944 melden om voor de Duitsers te werken. Hij moest eerst naar Zeeland en nog wat andere plaatsen, dat wilde hij niet en dacht erover onder te duiken. Tot zijn verrassing werd de oproep omgezet in Terschelling, hij heeft zich toen toch maar gemeld. 

Hij moest daar werken in de bunkerbouw, maar in de vrije tijd begon hij ook met schilderen en ging hij heel veel het veld in om vogels te kijken. Hij heeft voor veel eilanders schilderijen gemaakt. Vlak voor hij naar Terschelling ging zijn mijn ouders snel even getrouwd, dat had als voordeel dat hij dan nog eens naar de wal mocht met verlof. Over zijn verblijf en werkzaamheden op Terschelling heeft Piersma een dagboek bijgehouden. Mijn moeder is ook een tijdje op Terschelling in de kost geweest. Op een gegeven ogenblik was er sprake van dat hij toch nog naar Duitsland moest, hij is na een verlof niet teruggegaan naar Terschelling, maar ze zijn samen ondergedoken in Eernewoude, een veengebied in Friesland. Daar hebben ze ook het nodige beleefd en hebben de oorlog overleefd. Eind 1945 hebben ze samen gesolliciteerd naar de baan van jeugdherbergouders op Terschelling. Ze hadden een grote liefde gekregen voor het eiland en de bewoners. Ze gingen vanuit Eernewoude met de zeilboot naar Leeuwarden voor het sollicitatiegesprek.

Het waaide stormachtig, de commissie was dusdanig onder de indruk dat ze onder deze weersomstandigheden de tocht per zeilbootje hadden gemaakt. Waardoor ze niet naar Terschelling gingen, maar kregen zij de jeugdherberg in Heeg toegewezen om er een zeilschool annex jeugdherberg op te zetten. Heit en Mem Piersma hebben jarenlang met zeer veel succes een prachtige zeilschool opgebouwd, waar gezeild werd met tjotters, een vloot van houten klassieke scheepjes. Grappig is het om je te realiseren, dat als het die dag van de sollicitatie niet hard gewaaid had, wij op Terschelling waren opgegroeid. Een bijzondere gedachte.

Hille van Dieren is in het bezit van een kopie van het dagboek van Piersma en zal daar een artikel aan wijden in Schylge Myn Lântse.

Bij deze nog een bijzondere ontdekking, een toevallige aanvulling op dit artikel: 

Er wordt mij nog al eens de vraag gesteld: Hé Schot, jij hebt verstand van kunst niet? Nou ja, dat ligt eraan, laat maar eens zien dan. Terwijl ik reeds bezig was met de voorbereiding van dit stukje, werd mij een oude vergeelde envelop met een stoffig luchtje onder de neus geschoven. Enkele zilvervisjes wisten nog snel te ontsnappen bij het uiteenvallen van de envelop. Als het niks is gooi je het maar weg, het lag al bij het oud papier. Tussen de resten van de envelop vond ik twee door de tand des tijds en door kleine beestjes aangevreten aquarelletjes, die slechts middels een museaal verantwoorde restauratie door Bram Bossina van Tante Lies nog een plek in de museumcollectie waard zouden zijn. Het Speulske Hús is op één van de uitgedroogde waterverfjes duidelijk te herkennen en de andere van een boerderijtje in Formerum met in de muurankers het jaartal 1749, kwam mij niet bekend voor. Beide sfeervolle werkjes zijn geschilderd in 1945. Het handgeschreven signatuur van de kunstenaar was redelijk intact doch moeilijk te ontcijferen. Na het inscannen en fotoshoppen vond ik het de moeite waard het handschrift te mailen naar dochter Jikkie, met de vraag of dit haar vaders handschrift zou kunnen zijn. Mijn vermoeden werd vrijwel onmiddellijk bevestigd in een korte doch enthousiaste mail: Hé, Ja, is fan ús heit, moai hè? Doeg, Jik, Verstuurd vanaf mijn iPad.

Een foto van het schilderijtje van het voor mij onbekende boerderijtje in Formerum heeft in het vorige nummer gestaan op blz. 56 in de rubriek Vragen staat vrij. Ik ontving een telefonische reactie uit het verre ‘Egypte’ van Jaap Bos. Hier hewwe myn ouwelui altyden woand en later Griet en ik. Nou woant ien fan myn kynders erin. Nee, nyt in dut húske. Et fòrênd is ôfbroken en wer nij opbouwd. Et achterênd het er nog jaren staan, maar is nou oek weg. 

De beide aquarelletjes zijn anoniem geschonken aan museum `t Behouden Huys.

Uit het archief van de familie Piersma ontving ik een gedeelte uit de notities van heit Pieter Piersma met een aanzienlijk aantal namen van Terschellingers die destijds een olieverfschilderij of aquarel bestelden.

Hierbij de namen van de eilanders met hun keuze van het onderwerp:

• Nini Kaspers – Brandaris met duin. 
• Marine Zeeders – Brandaris met haven. 
• Smit – boerderij in Oosterend.
• Bloem – molen in Formerum. 
• Haan – Striep. 
• Jans – haven. 
• H. Doeksen – haven. 
• 6 x de naam Zeeders – Brandaris, Brandaris met haven, Brandaris met duin, Formerum, Midsland, Elzenkatjes. 
• G. Luidenga – Aafje.
• C. Zwart – Striep. (Zwart zal Swart moeten zijn). 
• IJsclub Noordpool – pro deo, schilderij korenveld.
• D. Smit – Hee. 

Gezien deze lijst zullen er zich vast nog een aantal werken van Piersma op het eiland bevinden. Lezers onder u die denken Hee, die heb ik laatst nog ergens zien hangen of misschien zelfs bij u thuis, neem gerust contact op, fwschot@ziggo.nl. De familie Piersma zou erg graag meer werk van Terschelling van hun heit willen zien.

Pieter Piersma is in 1993 in de leeftijd van 77 jaar te Sneek overleden.

Informatie:

• Jikkie Cats–Piersma
• Marianne Nijholt en museum ’t Behouden Huys

Lees ook het Oorlogsdagboek van Pieter Piersma.